Spadek, jaki zostawił nam Erich Fromm w swoich cytatach po dziś dzień nas inspiruje. Bo jeśli musimy z czymś się zgodzić to na pewno z faktem, że miłość nie zawsze jest łatwa. Wymaga odwagi, podejmowania decyzji, kompromisów i, oprócz tego, wielkiej pokory i poczucia odpowiedzialności.
Niewielu autorów było w stanie nauczyć nas tyle o miłości, co sam Erich Fromm.
Nauczyciel, poeta i działacz na rzecz pokoju, Thich Nhat Hahn, powiedział kiedyś, że kochać nie wiedząc jak się kocha to ranić osobę, którą kochamy. Jednym z najbardziej skomplikowanych aspektów jest to, że często ten proces wydaje nam się czymś bardzo biernym.
Zakochanie uosabia dla wielu efekty uboczne miłości od pierwszego wejrzenia, kiedy jesteśmy sparaliżowani i ciężko nam wydusić choćby słowo. Kiedy nie pozostaje nam nic innego jak czekać, mieć nadzieję na odwzajemnione uczucia, na to, że poczujemy się kochani w tym procesie pozbawionym energii, kreatywności i wzajemności.
Kochać inteligentnie i w pełni jest rezultatem celowego działania, celu, który wymaga i oczekuje od nas doskonałości. Jeśli będziemy jedynie zachowywać się biernie i czekać aż druga osoba coś powie, coś zrobi, odgadnie nasze uczucia i je odwzajemni popadniemy w absolutną frustrację.
Tego właśnie nauczył nas ten psycholog społeczny, psychoanalityk, niemiecki filozof, Erich Fromm, w swojej książce „O sztuce miłości” i w dalszej części zebrane są najważniejsze, niezapomniane cytaty, do których zawsze warto wracać.
„Paradoksalnie, potrafić być samemu to też potrafić kochać”
-Erich Fromm-
Erich Fromm i jego cytaty o miłości
„O sztuce miłości” nie jest jedynym dziełem w ogromie twórczości, jaki zostawił nam Erich Fromm. W rzeczywistości jest kontynuacją innej książki, „Strach przed wolnością”. W tej ostatniej pozycji odnosił się do różnych aspektów natury ludzkiej i dlatego odczuwał potrzebę zagłębienia się w ten podstawowy i tak ważny dla człowieka wymiar, jakim jest miłość.
To, co przede wszystkim chciał osiągnąć to pokazać nam, że miłość to sztuka i jako sztuka wymaga od nas doskonałej znajomości zarówno teorii jak i praktyki, ponieważ, należy pamiętać, że miłość jest jedyną odpowiedzią dla naszej egzystencji, to ona nadaje sens naszemu istnieniu i egzystencji całego społeczeństwa.
Zobaczmy w dalszej części artykułu, które ze zdań Ericha Fromma najlepiej podsumowują jego poglądy.
1. Miłość to ciągła troska o życie i wychowanie tego, co kochamy
Jednym z najbardziej interesujących fragmentów w książce „O sztuce miłości” jest teoria, że większość z nas nie potrafi kochać. Być może to stwierdzenie może nas zasmucić, jednak musimy też pamiętać o kontekście społecznym, w jakim żył Fromm.
Po zakończeniu Drugiej Wojny Światowej pojawiła się przepaść egzystencjalna, nie szanowano podstawowych wartości, co zmusiło sporą część filozofów, myślicieli i psychologów do przeformułowania swoich idei.
Miłość była i jest tym, co popycha nas do bycia lepszymi osobami. Dlatego też jesteśmy zmuszeni aktywnie pracować nad naszą osobowością i rozwojem osobistym, tak by najpierw zaspokoić miłość własną i następnie móc w pełni pokochać drugą osobę. By to osiągnąć niezbędna jest skromność, odwaga, wiara i dyscyplina.
2. Miłość to działanie, nie bierne czekanie, to ciągłość, nie nagły start
Wspominaliśmy o tym na początku. Być zakochanym nie oznacza zachowywać się biernie, oczekiwać na ruch drugiej osoby nie robiąc nic. Wręcz przeciwnie, jest zachowaniem, którego podstawy tworzą ciągły ruch, wola i wzajemność relacji.
To kolejne z najważniejszych zdań Ericha Fromma, gdzie przekonuje nas, by przestać bujać w obłokach i zacząć budować silną relację, przekonuje nas, żebyśmy zaczęli inwestować czas i pracę we wspólny projekt, którym będzie nasze codzienne życie i nasz związek z partnerem.
3. Miłość dziecięca trzyma się zasady: „Kocham, ponieważ jestem kochany”. Miłość dojrzała…
Miłość dziecięca trzyma się zasady: „ Kocham, ponieważ jestem kochany”. Natomiast miłość dojrzała twierdzi: „Jestem kochany, ponieważ kocham”. A niedojrzała miłość mówi: „Kocham cię, ponieważ cię potrzebuję”. Dojrzała miłość powiada: „ Potrzebuję cię, ponieważ cię kocham”.
-Erich Fromm-
Jedno ze zdań Fromm, które nie skupia się jedynie na relacjach miłosnych. Tak naprawdę ma bardzo duży związek z tym, jaki ludzie mają kontakt ze społeczeństwem. Czy robią to, bo odczuwają taką potrzebę czy z altruizmu i autentycznej miłości do bliźniego.
Ten rodzaj miłości, którego podstawą jest potrzeba, dla Froma jest odmianą patologii. Oznacza ona nie wykazywać inicjatywy i biernie czekać aż inni wezmą odpowiedzialność za to, czego my nie jesteśmy w stanie zrobić, a co w rzeczywistości jest tylko i wyłącznie naszą odpowiedzialnością.
„Pierwszym krokiem jest zrozumienie, że miłość to sztuka, podobnie jak życie jest sztuką. Jeśli chcemy nauczyć się kochać, powinniśmy postępować tak samo, jak wtedy, kiedy chcemy nauczyć się jakiejkolwiek innej sztuki, jak muzyka, malarstwo, stolarstwo lub sztuka medycy czy inżynierii”
-Erich Fromm-
4. Jeśli dwie osoby, które wcześniej były sobie obce…
„Jeśli dwie osoby, które wcześniej były sobie obce… pozwalają, by mur, który był między nimi upadł, by mogli się poczuć i odkryć nawzajem… Będzie to jedno z najbardziej emocjonujących przeżyć w ich życiu”
-Erich Fromm-
To kolejne z najładniejszych zdań wypowiedzianych przez Ericha Fromma. Mówi o intymności, o tym cudzie, który zazwyczaj zaczyna się od cielesnego przyciągania, które później przemienia się w coś głębszego i bardziej seksualnego. Mowa tutaj o emocjonalnej więzi, odkryciu drugiej osoby na wszystkich płaszczyznach, odkryciu zarówno jej zalet jak i wad, całej jej istoty.
Mowa o intymności, w której odkrywa się zaufanie, o dotyku, który sprawia, że drży całe ciało, o spokojnej rozmowie, która wdziera się przez dziury w niebie, nazywane gwiazdami.
5. Miłość to niekoniecznie związek z jedną, określoną osobą
„Miłość to niekoniecznie związek z jedną, określoną osobą. To nastawienie, cecha charakteru, która określa rodzaj relacji danej osoby ze światem, jako całością, nie z jednym konkretnym obiektem westchnień”.
-Erich Fromm-
Coś, co Fromm chce byśmy zrozumieli dzięki jego dziełom to fakt, że miłość nie jest rzeczą, a zdolnością. Kochać nie znaczy ograniczać się jedynie do relacji, jakie utrzymujemy z naszym partnerem, naszymi rodzicami czy potomstwem.
„Kochać” to wzbogacać nasze istnienie, to nadawać sens całemu światu, określać cel, który jest w stanie odmienić całe społeczeństwo. Jednak, jak tłumaczy nam Fromm, w nowoczesnej kulturze zmieniliśmy to wszystko w rozrywkę, która ma jedynie spełniać nasze potrzeby, nawet miłość.
6. Wydaje się paradoksalnym, że dwie istoty mogą stać się jedną, przez cały czas będąc dwoma
To kolejne z najbardziej znanych cytatów Fromma, który zaprasza nas do refleksji. Jak już wiemy, jedną z największych pokus na jakie jesteśmy często wystawieni jest chęć zatracenia się w ukochanej osobie, szczególnie na początku związku. To chaotyczny proces, który niszczy naszą tożsamość, esencję, wolność i godność.
Nie możemy zapomnieć, że prawdziwa sztuka w miłości polega na tym, by nie przestawać byś sobą, ale zaangażowanymi w ten sam projekt. Bycie dwoma osobami dążącymi w tym samym kierunku, bycie dwoma osobami, które razem biorą na siebie odpowiedzialność za rozwój osobisty i rozwój związku.
7. Istnieje wielka różnica między zakochaniem się i kochaniem
Dla Fromma istnieje duża różnica pomiędzy zakochaniem się i kochaniem. Uważał, że jeśli związek zaczyna się od pociągu seksualnego i od zbliżenia, w pewnym stopniu zagraża to relacji.
Fromm tłumaczył w „O sztuce miłości”, że by stworzyć związek dojrzały, mądry i odpowiedzialny należy pracować na czterech różnych płaszczyznach: troska, odpowiedzialność, szacunek i wiedza. Jednak w wielu przypadkach mamy do czynienia z miłością bez intymności, gdzie jedynie ważny jest aspekt cielesny i potrzeby seksualne.
To miłość konsumpcyjna, którą się używa i wyrzuca. Gdzie może pojawić się pasja, ale też bardzo łatwo można stracić zaufanie, ponieważ tak naprawdę nie znamy drugiej osoby. Miłość, która nigdy nie nabiera kształtu, zanim się znowu odrodzi.
Z drugiej strony, ten kto wie (i chce) wynieść się ponad początkowy pociąg i ekscytację seksualną postara się stworzyć prawdziwą intymność. Będzie prawdziwym rzemieślnikiem, tak by zakochanie przemienić w prawdziwą miłość, miłość dojrzałą i odważną.
Podsumowując, z tych cytatów Ericha Froma możemy nauczyć się, że miłość to nie jedynie akt mistrzostwa, gdzie należy opanować praktykę i teorię. Sztuka miłości definiuje się jako postawa aktywna i odpowiedzialna w stosunku do życia i społeczeństwa. To siła, która wymaga świadomości, a nie komformizmu, która oklaskuje kreatywność, a nie bierność.
